ماه شعبان، دالان و دهلیز ماه رمضان است. ماه رمضان تالار ضیافت الهی است (1) اگر کسی وارد آن شود و همت کند می‌تواند بهره‌ای بسیار از توفیق و قرب الهی برگیرد. بهره‌ای که مخصوص ماه رمضان است و در ماه‌های دیگر یافت نمی‌شود. کسی که صرفا به روزه آن دل ببندد اندکی از نعمات این دریای بی‌نهایت را خواهد چشید. اما آنها که از پیش خود را آماده ساخته‌اند، توشه ای بسیار از این رحمت الهی برای خود و دیگران برمی گیرند. ماه رجب و شعبان را برای کسب این آمادگی و درک هرچه بیشتر عظمت ماه رمضان قرار داده اند.
 

اغتنام فرصت دعا در ماه شعبان

دعا، شستشوی دل در چشمه یقین است و «نیایش»، عطرآگین ساختن جان به بوی خوش یاد حق و اما نماز، هم «دعا» ست و هم «ذکر خدا». ذکر و یاد معبود همواره مطلوب بندگان و مایة رحمت و برکت معنوی برای آنان است. با این حال، درهای مغفرت و رحمت الهی در زمان‌های خاص به صورت ویژه برای عموم انسانها باز می‌شود و نسیم روح‌افزا و حیات بخش الهی وزیدن می‌گیرد.
 
بزرگان دین که ساکنان خلد برین و راهنمایان بشرند، توصیه کرده‌اند که این زمان‌ها را غنیمت بشماریم و دل‌های خویش را در مسیر وزیدن نسیم‌های ویژه الهی در این ایام قرار دهیم تا اکسیر حیات بنوشند و جانی تازه گیرند. اوقات پر فیض ماه شعبان یکی از فصل‌های وزش نسیم حیات و موعد گشایش درهای رحمت و مغفرت الهی است و دعا، استغفار، ذکر و یاد حق تعالی در این اوقات اثری ویژه و مضاعف دارد.
 
شعبان، گلشن گل‌های نیایش و بوستان مناجات‌های روح‌بخش است. زینت عابدان و سید ساجدان، طبقی از گل‌های این بوستان گزیده که آن را به مناجات «شعبانیه» می‌شناسیم. مناجات «شعبانیه» در خواست روشنایی دل از خدایی است که هم نور است، هم فروغ آفرین. «شعبانیه» گامی در زدودن حجاب از چهرة جان است تا جلوة ربوبی در این آینه بهتر انعکاس یابد. مناجات «شعبانیه» راهی است برای یافتن، چگونه معامله کردن با معبود خویش، چگونه خواستن و دعا و طلب نمودن.
 
در مناجات شعبانیه، با امامان معصوم علیهم السلام همنوا می‌شویم تا همه ایام عمر را در سایه نیایش مبارک گردانیم. از دیگر برکات شعبان، روزهای سال‌گشت میعاد پاک سرشتان و برگزیدگان الهی است که اسوه‌های نیکوسیرتی و بلند همتی برای مردمان زمینند.
 
در ایام شعبان است که آسمان و زمین، جشن سالروز طلوع ستاره‌های فرزوان حضرت ابوالفضل (علیه السلام)،  امام سجاد سجاد (علیه السلام)، امام حسین (علیه السلام) و حضرت علی اکبر (علیه السلام) و خورشید پنهان حجت خداوند و صاحب دوران حضرت مهدی (ارواحنا له الفدا) برپاست و دلباختگان منتظر، ظهور موعود را نزدیک‌تر و نزدیک‌تر حس می‌کنند. خوان معنویت شعبان بیش از هر چیز با روزه مزین می‌شود، طوری که حتی یک روز، روزه این ماه غنیمتی گران‌بهاست.
 
روندگان طریق حق و بینایان غریق رحمت او هر روز از شعبان که می‌گذرد زمزمه می‌کنند: خدایا اگر در این مدت که از شعبان گذشته ما را نبخشیده‌ای، در مدتی که از آن مانده ما را بیامرز.
 
خسران زده کسی است که ماه مغفرت بر او بگذرد و غفران الهی، شامل حالش نشود و حالش تحول نیابد، اما کلید این تحول یاد اوست و ماهی جان در دریای یاد خداست که حیات می‌گیرد وگرنه دل‌های جدا از خدا، مشتی گوشت است، سخت تر از سنگ!
 

فضیلت ماه شعبان

در فضیلت بعضی از اوقات بر بعضی دیگر، هیچ تردیدی نیست. تمامیِ ماه مبارک رمضان، لیلة القدر، شب مبعث پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم)، عید سعید غدیر و ... در شمار این ایّام مبارک است. امّا گذشته از شرافت ذاتیِ بعضی از ایّام، اهمیّت حاصل از بعضی از وقایع خاص نیز به شرافت آن ایّام می‌افزاید. ماه شعبان نیز در شمار شریف‌ترین ایّام سال قرار دارد که نه تنها خود شریف است، بلکه بستر ولادت ولیّ مطلق الهی، حضرت بقیةالله (عجّل الله تعالی فرجه الشریف) نیز هست. از این روست که در سخنان پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) و اهل بیت (علیهم السلام) نیز به وفور به اهمیّت این ماه اشاره شده است. بنابر آنچه در شماری از متون روایی وارد شده، پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) در یکی از سال‌ها، به هنگام آغاز این ماه خطبه ای خواندند و مردم را نسبت به شرافت این ماه آگاه فرمودند. قسمت‌هایی از این خطبه چنین است: «شعبان ماه شریفی است و آن ماه من است. حاملان عرش آن را بزرگ می‌شمارند و حقّ آن را می‌شناسند. آن ماهی است که در آن همچون ماه رمضان، روزی بندگان زیاد می‌گردد و در آن بهشت آذین بسته می‌شود. و این ماه را شعبان نامیده‌اند زیرا در آن ارزاق مؤمنان تقسیم می‌شود و آن ماهی است که عمل در آن چند برابر می‌شود و کار نیکو هفتاد برابر ثمره می‌دهد.»
 
شعبان ماه بسیار شریفى است و به پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) منسوب است، آن حضرت این ماه را روزه مى‌گرفت و به ماه رمضان وصل مى‌کرد و مى‌فرمودند: شعبان، ماه من است هر که یک روز از ماه مرا روزه بگیرد، بهشت برای او واجب می‌شود، همچنین از امام صادق (علیه السلام) روایت شده است که چون ماه شعبان فرا می‌رسید، امام زین‌العابدین (علیه السلام) اصحاب خود را جمع مى‌کردند و مى‌فرمودند: اى اصحاب من! مى‌دانید این چه ماهى است؟ این ماه شعبان است و حضرت رسول(صلی الله علیه و آله و سلم) مى‌فرمودند: شعبان ماه من است، پس در این ماه براى جلب محبت پیغمبر خود و براى تقرّب به سوى پروردگار خود روزه بدارید، به حق آن خدایى که جان على بن الحسین (علیهما السلام) به دست قدرت اوست، سوگند یاد مى‌کنم که از پدرم حسین بن على (علیهما السلام) شنیدم که فرمود شنیدم از امیرالمؤمنین (علیه السلام) که هر که در ماه شعبان روزه براى جلب محبت پیغمبر خدا و تقرب به سوى خدا روزه بگیرد؛ خداوند او را دوست می‌دارد و در روز قیامت کرامت خود را نصیب او می‌گرداند و بهشت را براى او واجب می‌کند.
 
رییس مکتب شیعه امام صادق (علیه السلام) در روایتی از امیرالمؤمنین (علیه السلام) نقل می‌کنند: از زمانى که شنیدم منادى رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) در ماه شعبان ندا کرد، از من روزه شعبان ترک نشد و ترک نخواهد شد از من تا مدتى که حیات دارم إن‌شاء‌الله‌ تعالى، سپس مى‌فرمود که روزه دو ماه شعبان و رمضان توبه و مغفرت از خدا است.
 

ابعاد تربیتی بزرگداشت تولد امام زمان عجل الله فرجه

یکی از ارتباط هایی که انسان در این ایام برقرار می کند، ارتباط فکری و معرفتی با امام است، این امر که به واسطه فیض بردن از معارف اهل بیت (علیهم السلام) که در غالب سخنرانی و مولودی و یا با مطالعه و تفکر بر ادعیه و زیارات مهدوی حاصل می‌شود، فکر و اندیشه انسان را سیراب نموده و باعث می‌شود جایگاه خداوند متعال و امام در عالم هستی و عرصه تربیت انسان مشخص شود، ارزش‌های حاکم بر نظام تربیتی شناخته شده و انسان کرامت و جایگاه خود در عرصه هستی در پرتو این معارف باز یابد.
 
یکی از آثار تربیتی بزرگداشت ایام تولد امام زمان (عجّل الله تعالی فرجه الشریف) بر ساحت فکر و اندیشه انسان، آگاهی به جایگاه امام و توجه پیدا کردن نسبت مرجعیت ایشان در کسب معارف و مؤلفه‌های تربیت است. بنابر این اندیشه مهدویت، مربی حقیقی انسان، خداوند متعال است: «انت الرب و نحن المربوبون»(2) و خداوند متعال با عطا کردن علم و شناخت لازم به ائمه اطهار (علیهم السلام) آنان را در عرصه تربیت، مربی انسان قرار داده و وجود ایشان تنها راه رشد و هدایت هستند. این حقیقت در ادعیه مهدوی از جمله زیارت ندبه به زیبایی بیان شده است: « قد اتاکم الله یا آل یاسین خلافته و علم مجاری امره فیما قضاه و دبره و رتبه فی ملکوته»(3) پس تنها راه سعادت و نجات، راه ائمه اطهار (علیهم السلام) است: «فلا نجاة و لا مفزع الا انتم و لا مذهب عنکم».(4) امام زمان (عجل الله فرجه) وارث همه ائمه بلکه تمام انبیای الهی بوده و آنان زمینه سازان و دعوت کنندگان به سوی امام زمان (عجّل الله تعالی فرجه الشریف) بوده اند: «و انت حجته و ان الانبیاء دعاة و هداة رشدکم».(5)
 
بنابراین بزر گداشت تولد امام زمان (عجّل الله تعالی فرجه الشریف) که بهترین زمان برای تبیین این حقایق ناب بوده، مناسب‌ترین بستر و زمینه برای قرار دادن دست بشریت در دستان مربی حقیقی انسان است و این امر، بزرگ‌ترین خدمت به ره پویان راه کمال و قرب الهی است.
 
بزرگداشت تولد ائمه اطهار (علیهم السلام) به ویژه تولد امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) در 15 شعبان بستر و زمینه‌ای با ظرفیت بسیار بالا در جهت تأثیرگذاری بر فرایند تربیت انسان بوده و می‌توان با بهره‌گیری از این ظرفیت علاوه بر تأثیرگذاری بر ساحات مختلف فردی، ارتباطات او را جهت داد و با چشاندن شهد و حلاوت عبادت و بندگی خدا به انسان، در پرتو دعا و عبادات، زمینه رسیدن به رشد و تعالی او را فراهم نمود.
 
مناجات شعبانیّه به گفته عالم بزرگوار مرحوم «سیّد بن طاووس» در کتاب «اقبال» این مناجات را امیرمؤمنان علی (علیه السلام) و فرزندانش (علیهم آلاف التحیّة و السلام) در ماه شعبان می‌خواندند. از این تعبیر به خوبی روشن می‌شود که این مناجات اهمیّت فراوان دارد که همه ائمّه معصومین (علیهم السلام) بر آن مداومت داشتند و مطالعه محتوای آن نیز گواه بر اهمیّت فوق العاده آن است و در واقع یک دوره عرفان اسلامی در بالاترین سطح در آن منعکس شده و اگر انسان مفاهیم این مناجات عظیم را در درون قلب و جان خود پیاده کند، مقامات طولانی سیر و سلوک الی الله را پیموده است. آنچه مهم است دقّت در بندبند این مناجات و تعبیرات لطیف و عالی آن و سپس هماهنگ ساختن روح و فکر با این تعبیرات است. از خدا می‌خواهیم که همه ما را اهل این مناجات قرار دهد و از متخلّقان آن سازد.
 
اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد، وَاسْمَعْ دُعائی اِذا دَعَوْتُکَ، وَاسْمَعْ نِدائی اِذا نادَیْتُکَ؛
خدایا درود فرست بر محمّد و آل محمّد و بشنو دعایم را هنگامی که تو را خوانم و بشنو صدایم را هر گاه تو را صدا زنم،
 
وَاَقْبِلْ عَلیَّ اِذا ناجَیْتُکَ، فَقَدْ هَرَبْتُ اِلَیْکَ، وَوَقَفْتُ بَیْنَ یَدَیْکَ مُسْتَکیناً لَکَ، مُتَضرِّعاً اِلَیْکَ؛
و رو به من کن هرگاه با تو راز گویم زیرا من به سوی تو گریختم و پیش رویت ایستادم در حال بیچارگی و فروتنی به درگاهت،
 
راجِیاً لِما لَدَیْکَ ثَوابی، وَتَعْلَمُ ما فی نَفْسی، وَتَخْبُرُ حاجَتی، وَتَعْرِفُ ضَمیری؛
و امیدوارم ثوابم را که در پیش توست و تو آنچه را من در دل دارم می‌دانی و حاجتم را آگاهی و از نهادم باخبری
 
وَلا یَخْفی عَلَیْکَ اَمْرُ مُنْقَلَبی وَمَثْوایَ، وَما اُریدُ اَنْ اُبْدِئَ بِهِ مِنْ مَنْطِقی، واَتَفَوَّهُ بِهِ مِنْ طَلِبَتی، وَاَرْجُوهُ لِعاقِبَتی؛

و سرانجام کار و سرمنزل من بر تو روشن است و نیز آنچه را می‌خواهم از گفتارم بدان لب گشایم و آن طلبی را که می‌خواهم به زبان آرم و امید آن را برای سرانجام کارم دارم.
 
پی‌نوشت‌ها:
1. بیانات مقام معظم رهبری، 13/3/ 1378 
2. صحیفه مهدیه، ص229.
3 تا 5. صحیفه مهدیه، زیارت ندبه، ص567.
 
منابع:

1. سایت‌ حوزه

2. سایت مشرق نیوز